Μια βόλτα σε ένα Ηράκλειο που δεν υπάρχει πια
Δυστυχώς, μόνο κάτι παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες εποχής θυμίζουν την ιστορία
"Οι εγκαταστάσεις του ενετικού ναυστάθμου με τα Νεώρια, η αποθήκη του άλατος οι βοηθητικές αποθήκες, οι Πύλες του Μόλου και των Νεωρίων και τα μικρά ψαράδικα βαρκάκια ή τα μεγαλύτερα ιστιοφόρα που πλεύριζαν δίπλα τους. Και φυσικά με τη θάλασσα βαθιά μέσα στα Νεώρια"
Της Κορίνα Καφετζοπούλου
Αν δει κανείς πώς ήταν το Ηράκλειο στις αρχές του 20ου αιώνα και πώς είναι σήμερα νομίζει ότι βλέπει ... μια άλλη πόλη!
Πολλά ιστορικά της μνημεία εξαφανίστηκαν κατά κυριολεξία ' όχι δια μαγείας αλλά δια της ανθρώπινης παρέμβασης. Όχι από τους βαρβάρους αλλά από τους άρχοντες της πόλης, που την υπηρέτησαν, κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών.
Είναι πραγματικά θλιβερό το πώς κάποιοι επέτρεψαν να γίνει όλη αυτή η κακοποίηση. Ποιός ξέρει; Μπορεί να ευθύνεται η αντίληψη της τότε εποχής περί «εκσυγχρονισμού» και «απελευθέρωσης». Ειδικά η παραλιακή ζώνη υπέστη μια τόση βάναυση ανθρώπινη λεηλασία που την άλλη όψη τη θυμίζουν μόνο κάτι παλιές φωτογραφίες. Πώς δεν κάηκαν και αυτές στην πυρά;
Η «εξαφάνιση» της θάλασσας, το μπάζωμά της, ξεκίνησε από το 1900 και μετά. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να ολοκληρωθεί. Με τη βοήθεια, επί του σχολιασμού, της αρχαιολόγου κ. Λιάνας Σταρίδα αλλά και του προϊσταμένου της Βικελαίας Βιβλιοθήκης κ. Δημήτρη Σάββα στο φωτογραφικό υλικό, κάνουμε έναν περίπατο στα στενά σοκάκια που δεν υπάρχουν πια, και παίρνουμε αέρα στο μικρό ενετικό λιμάνι.
Σε όλη αυτή τη διαδρομή το μυαλό βασανίζεται απο τούτο: "Αλήθεια πόσο εύκολο είναι να γίνει τόση μεγάλη ζημιά σε μια τόσο μικρή πόλη από τόσους λίγους ανθρώπους;"
Παραλία κάτω από το μέγαρο Φυτάκη:
Το μπάζωμα της θάλασσας για την κατασκευή της παραλιακής λεωφόρου από το παλιό λιμάνι προς την Τρυπητή και τον Πόρο δεν είχε ακόμα ξεκινήσει. Το μέγαρο Φυτάκη είναι το πρώτο πολυώροφο κτήριο στην πόλη, κτισμένο στα 1926-1930 από την Εμπορική Εταιρεία Φυτάκη-Κασαπάκη, αντικείμενο της οποίας ήταν η εμπορία των κίτρων που ήταν τότε σε ακμή.
Αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα πολυκατοικίας της περιόδου του μεσοπολέμου και σημείο αναφοράς για την πολεοδομική εξέλιξη του Ηρακλείου. Θεμελιώθηκε επάνω στα ενετικά τείχη της πόλης, στο σημείο με την ονομασία Cortina Dei Consiglieri.
Τη δεκαετία αυτή, όλη αυτή η παραλία χρησιμοποιείτο για τα θαλάσσια μπάνια των Ηρακλειωτών. Στη φωτογραφία διακρίνεται το βυζαντινό – παλαιοενετικό τείχος στη σημερινή οδό Επιμενίδου που σήμερα διατηρείται τμηματικά στο εσωτερικό νεώτερων κτισμάτων.
Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη μεταξύ 1935-1945, μετά την αυτοκτονία του Φυτάκη. Αν κάποιος προσεκτικά παρατηρήσει το μέγαρο θα δει ότι λείπουν τα μπαλκόνια. Είναι από τις ζημιές που έπαθε από την ανατίναξη του πλοίου στο λιμάνι κατά τη γερμανική κατοχή και πριν τη διαμόρφωσή του, μεταπολεμικά, σε διαμερίσματα.
Τα βαρελάδικα ή βαρελτζίδικα ήταν περιοχή του Χάνδακα από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κάποια βαρελάδικα παρέμειναν σε λειτουργία μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του 1960.
Βρίσκονταν στη σημερινή οδό Λοχ. Μαρινέλλη πίσω από το ιερό του Αγίου Δημητρίου και απλώνονταν μέχρι σχεδόν τη συμβολή της οδού με την σημερινή οδό Μητσοτάκη.
Οι βαρελάδες κατασκεύαζαν τα βαρέλια για την εξαγωγή των κίτρων, το εμπόριο των οποίων άνθιζε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930.
Μερική άποψη του Ηρακλείου γύρω στα 1900. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από τον Άγιο Μηνά. Σε πρώτο πλάνο ο μιναρές της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών και ο τρούλος του παρεκκλησιού των Αγίων Δέκα.
Πϊσω από το μιναρέ διακρίνεται το συγκρότημα των σιταποθηκών (Φούντικος, Fondaco)στη σημερινή οδό Χάνδακος μέχρι το 50 Ο.Τ.
Στο βάθος ο Άγιος Τίτος (Βεζίρ Τζαμισί) με το μιναρέ του, τμήμα του του Αγίου Μάρκου με το μιναρέ του και λίγο πιο δεξιά ο μιναρές της Παναγίας του Φόρου ή Μαντονίνας (Αραστάς).
Άποψη του Ηρακλείου από τα τείχη το 1900-10. Αριστερά δεσπόζει ο Άγιος Μηνάς και η Αγία Αικατερίνη με το μιναρέ της.
Στο κέντρο ο Ναός του Σωτήρος (Βαλιδέ Σουλτάν Τζαμισί) με το μιναρέ του, που κατεδαφίστηκε το 1970 από τη δικτατορία και στη θέση του βρίσκεται σήμερα η νησίδα της πλατείας Κορνάρου με το συντριβάνι και το άγαλμα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.
Δεξιά το συγκρότημα της Νομαρχίας και των Δικαστηρίων, στρατώνες επί Τουρκοκρατίας, γνωστοί ως Κισλάδες.
Καράβολας
Για τη γειτονιά του Καράβολα η κ. Σταρίδα σημείωσε:
«Η γειτονιά αυτή υπάρχει πριν από το 1926, όμως εκείνη την περίοδο μεγάλωσε, καθώς εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες της Μικρασίας. Η περιοχή μέχρι το 1949 δεν είχε συγκεκριμένη ονομασία, όμως τότε λειτούργησε για πρώτη φορά το ταβερνάκι του Καράβολα που της χάρισε όνομα.
Η περιοχή ονομάστηκε "Καράβολας" από το παρατσούκλι ενός πρόσφυγα, που πήρε κλήρο και έζησε σε αυτή τη γειτονιά. Η κατεδάφιση της γραφικότερης ίσως αυτής γειτονιάς του Ηρακλείου, πραγματοποιήθηκε με την παρουσία του δημάρχου Ηρακλείου κ. Κουράκη να δίνει πανηγυρικά το σύνθημα της κατεδάφισης δηλώνοντας:
«Ήρθε το τέλος μιας εποχής, και μια άλλη αρχίζει για το σύγχρονο Ηράκλειο, με αναβαθμισμένη τη ζωή των πολιτών και με σεβασμό στην ιστορία. Το Ηράκλειο αλλάζει συνεχώς, και θα τιμήσω την ψήφο των Ηρακλειωτών με το να αλλάξω τα δεδομένα και όχι να τα διαχειριστώ».
Οι λιγοστοί πρώην κάτοικοι του Καράβολα που κατάφεραν να επιστρατεύσουν δυνάμεις και να παραστούν στην κατεδάφιση των σπιτιών τους, φανερά συγκινημένοι και αδύναμοι να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους, μιλούσαν για την πιο οδυνηρή εμπειρία της ζωής τους».
"Μικρος κούλες" το τέλος μιας εποχής
Κατεδαφίστηκε το 1936, για να γίνει προκυμαία για τη φόρτωση και εκφόρτωση εμπορευμάτων.