Οι νύφες έστησαν το μουσείο!

Της Αθηνάς Θεοδωράκη

Επισήμως ονομάζεται Λαογραφικό Μουσείο Σπηλίου, όμως στη γλώσσα των κατοίκων λέγεται «Το σπίτι του χωριού μας» και έχει άρωμα γυναίκας! Και σ'αυτό συμπυκνώνονται τα όνειρα και οι προσπάθειες χρόνων, έτσι που σήμερα να είναι ένα αξιοθέατο στη μεσοχωριά της κωμόπολης και να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον χιλιάδων επισκεπτών, κυρίως ξένων, τους καλοκαιρινούς μήνες… Δικαίως, λοιπόν, απολαμβάνουν με υπερηφάνεια τους κόπους τους και τα ευμενή σχόλια των επισκεπτών.

Το σημαντικότερο, βέβαια, στη δημιουργία του εκθεσιακού χώρου, είναι ότι το μεγάλο εγχείρημα συντελέστηκε σιωπηλά σε χρόνο ρεκόρ και προήλθε από την επιμονή του… ασθενούς φύλου, αντιστρέφοντας έτσι τους ρόλους με το ισχυρό!

Και το πλέον άξιο αναφοράς; Ότι το όλο βάρος σήκωσαν σαν… άντρες οι γυναίκες , που είναι εγκατεστημένες για πολλά χρόνια ως νύφες Σπηλιανών. Είναι ,πράγματι, εντυπωσιακό και παράλληλα συγκινητικό ότι πάσχισαν σε ένα κοινό σκοπό, νιώθοντας την κωμόπολη «ως γεννησιμιό τους τόπο».

Πρωτοπόρες στο μεγάλο εγχείρημα, στην επιτυχία του οποίου συνέβαλλε αποφασιστικά και σε κάθε βήμα υλοποίησής του ο εθνολόγος του Μουσείου Βώρων Χριστόφορος Βαλιάνος, αξίζει να αναφερθεί ήταν οι νύφες του Σπηλίου Μαρία Δερεδάκη, Αδαμαντία Βιτωράκη, Ελένη Θεοδωράκη, Μαρία Κιαγιά, Δέσποινα Παπαδάκη, Αγγελική Καπετανάκη, Ελένη Πετρογιαννάκη, Χρυσούλα και Πόπη Βασιλάκη. Έτρεξαν, κοπίασαν, δαπάνησαν από τον πολύτιμο χρόνο τους και κάποιες φορές και χρήμα, και νιώθουν με σεμνότητα δικαιωμένες. Άφησαν τη σφραγίδα τους στον τόπο που ρίζωσαν ως μάνες και σύζυγοι…

«Νιώθουμε τον τόπο που κατοικούμε τώρα και πολλά χρόνια», επισημαίνει η πρόεδρος του τοπικού συλλόγου Γυναικών Ελένη Θεοδωράκη, «ως ένα δικό μας τόπο, και θα έπρεπε να διασώσουμε υλικό που δεν έχει χαθεί και αφορά την παράδοσή μας. Ταυτόχρονα, θέλαμε να αναδείξουμε μέσα από τα αντικείμενα που συγκεντρώσαμε από τις τριάντα οικογένειες του Σπηλίου, τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής και απασχόλησης των κατοίκων της περιοχής, στέλνοντας τα ανάλογα μηνύματα στις νέες γενιές που θα πρέπει να ανατρέξουν στις ρίζες τους και να διδαχθούν. Νιώθαμε την πρωτοβουλία μας υποχρέωση και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο κινηθήκαμε. Και η κωμόπολη, πέραν από τις φυσικές της ομορφιές έχει να επιδείξει και άλλο πλούτο που είναι κρυμμένος και αθέατος. Αλήθεια, είναι κρίμα να κρύβουμε τους θησαυρούς της παράδοσης και του πολιτισμού μας! Πλέον το Σπήλι το νιώθουμε χωριό μας, σπίτι μας. Εδώ ήλθαμε, δημιουργήσαμε οικογένειες και απολαμβάνουμε τη ζωή με τις χαρές και τις λύπες που έχει».

Η πρόεδρος του συλλόγου Γυναικών Ελένη Θεοδωράκη

Το μουσείο στεγάζεται στο παλιό αρχοντικό της οικογένειας Καλογρίδη, σ’ ένα οίκημα που έχει παραδοσιακά αρχιτεκτονικά γνωρίσματα και με τις εργασίες αναπαλαίωσης και διαρρυθμίσεων που έγιναν, διάρκειας περίπου ενός χρόνου, οι χώροι απέκτησαν προσβασιμότητα και λειτουργικότητα στους επισκέπτες…

ΣΟΒΑΡΟ ΕΜΠΟΔΙΟ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ

Μέχρι «να μπει το νερό στο αυλάκι», όμως, χρειάστηκε να γίνουν πολλές συναντήσεις των γυναικών. «Ναι», έλεγαν, «συμφωνούμε στη δημιουργία μουσείου, όμως από πού θα αντλήσουμε έσοδα;». Οι τρόποι εξασφάλισης πόρων βρέθηκαν με τη διοργάνωση εορταστικών εκδηλώσεων (γιορτή μητέρας, κάλαντα, πρωτοχρονιάτικη πίτα, χοροί κ.λπ.) και στο ταμείο του συλλόγου Γυναικών εισέρευσε γενναιόδωρα ένα σημαντικό ποσό, οπότε μπορούσε να μπει και η αρχή.

Το Μάιο του 2010 άρχισαν οι εργασίες στο αρχοντικό Καλογρίδη και ένα χρόνο αργότερα οι χώροι του μουσείου ήταν επισκέψιμοι, έτοιμοι να δεχτούν τους επισκέπτες…

Ο δυναμισμός που αγκαλιάστηκε το όνειρο, βρήκε τη συμπαράσταση και του συνόλου της κοινωνίας της κωμόπολης και όλοι πλέον μπήκαν στην κοινή προσπάθεια, προσφέροντας ο καθένας ότι επέτρεπαν τα οικονομικά του, θέτοντας παράλληλα στη διάθεση των γυναικών το εκθεσιακό υλικό που κατείχαν από παππού σε πατέρα. Άλλωστε, αν έμενε μακριά από την κοινή θέα και χωρίς καμιά συντήρηση πολύ γρήγορα θα επέρχονταν η φθορά και η καταστροφή του.

«Οι κάτοικοι», σημειώνει η κυρία Θεοδωράκη, «βοήθησαν πολλαπλά θέτοντας στη διάθεση μας οτιδήποτε αντικείμενο μας ήταν χρήσιμο και άξιο να εκτεθεί. Ήταν, αξίζει να το πω, συγκινητική η συμμετοχή τους. Όλοι προθυμοποιήθηκαν και πολλοί μας τα έφερναν και τα παράδιδαν. Αντιλαμβάνεστε τις μνήμες που είχαν οι χωριανοί από αυτά τα εργαλεία και τα εργαστήρια των προγόνων τους, που σηματοδότησαν τις παραδοσιακές ασχολίες και το νοικοκυριό! Πού σηματοδότησαν και την ίδια τους τη ζωή».

Εικόνα από τον παραδοσιακό αργαλειό, όπου είχαν μεγάλες επιδόσεις οι γυναίκες του Σπηλίου

Στο μουσείο εκτίθενται σήμερα περίπου 500 αντικείμενα της αγροτικής και κτηνοτροφικής ζωής, των λαϊκών επαγγελμάτων και του νοικοκυριού. Ενώ δε λείπουν και τα εκθέματα που “καρφώνουν” το ταλέντο των γυναικών της κωμόπολης στην υφαντική τέχνη.

Μολονότι το μουσείο καλύπτει πολλούς και διαφορετικούς τομείς , μπορεί να εμπλουτιστεί και με επιπλέον εκθέματα και πάνω σ’ αυτό το στόχο επικεντρώνονται οι παραπέρα προσπάθειες των γυναικών που δεν μένουν σε… ησυχία!

Μερικά από αυτά είναι η διάσωση κινητών και ακίνητων αντικειμένων καθώς και η καταγραφή προφορικών παραδόσεων. Ακόμα και η συνεργασία με τον κρατικό μηχανισμό (αν ποτέ μπορεί να επιτευχθεί), θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάδειξη πολιτιστικών και ιστορικών παραδόσεων, πριν τις σκεπάσει ο χρόνος…

Όλα, πάντως, από την αρχή ως το τέλος, έγιναν με την παντελή απουσία του δυσκίνητου γραφειοκρατικού κρατικού συστήματος, που αντί να διευκολύνει ταλαιπωρεί. Και αυτό είναι επιτυχία! Τα πάντα στηρίχτηκαν στις αυθεντικές δυνάμεις μιας μικρής κοινωνίας που πλήττεται, όπως και οι άλλες.

Το τσαγκαράδικο της παλιάς Κρήτης, με όλα τα σύνεργα της τέχνης

Εν πάση περιπτώσει! Το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από επισκέπτες φέτος το δίμηνο Ιουλίου και Αυγούστου, «σκόρπισε» χαμόγελα στις γυναίκες που διοικούν το σύλλογο. Σύμφωνα με τις καταμετρήσεις που έγιναν, τα εκθέματα είδαν πάνω από 2.500 άτομα, στην πλειοψηφία τους ξένοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι κ.α.

Το μουσείο βρίσκεται στην οδό Αγίου Χαραλάμπους, κοντά στην ομώνυμη εκκλησία του πολιούχου του Σπηλίου και λειτουργεί καθημερινά τους καλοκαιρινούς μήνες από 10 το πρωί μέχρι 6 το απόγεμα και οι επισκέψεις είναι δωρεάν. Την επόμενη σεζόν οι γυναίκες του Σπηλίου ελπίζουν σε μαζικότερη προσέλευση επισκεπτών. Άλλωστε, «Το σπίτι του χωριού μας» μόλις περπάτησε…