Το Γυμνάσιο που έγινε τόπος βασανιστηρίων

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

Το Μουσείο Βασανιστηρίων Tuol Sleng βρίσκεται στην Πνομ Πενχ, την πρωτεύουσα  της Καμπότζης. Στη θέση του κάποτε υπήρχε ένα γυμνάσιο το οποίο όμως χρησιμοποιήθηκε ως περιβόητη φυλακή υψίστης ασφαλείας 21, όπως έμεινε γνωστή, από το κομμουνιστικό   καθεστώς, σχεδόν από την άνοδο στην εξουσία το 1975, μέχρι την πτώση τους το 1979. Το όνομα Tuol Sleng σημαίνει και υπαινίσσεται ένα "Λόφο Δηλητηριωδών Δέντρων" ή "Λόφο της Στρυχνίνης".

Το Γυμνάσιο Chao Ponhea έλκει  το όνομα από τον πρόγονο του βασιλιά NorodomSihanouk. Τον Αύγουστο όμως του 1975, τέσσερις μήνες μετά τον εμφύλιο πόλεμο που κέρδισαν οι  Κόκκινοι Χμερ,  τα πέντε κτίρια του συγκροτήματος μετατράπηκαν σε φυλακή και άγριο ανακριτικό κέντρο. Οι Ερυθροί Χμερ μετονόμασαν τον όλο χώρο ‘’φυλακή υψίστης ασφαλείας 21’’ (S-21) και άρχισε η προσαρμογή του σε χώρο υψίστης ασφαλείας για κρατούμενους, προφανώς πολιτικούς. Τα κτίρια αποκλείστηκαν με ηλεκτροφόρα καλώδια, οι αίθουσες διδασκαλίας μετετράπησαν σε κελιά κρατουμένων και βασανιστηρίων και όλα τα παράθυρα καλύφτηκαν με σιδερένια κάγκελα και συρματοπλέγματα, για την πρόληψη ανεπιθύμητων αποδράσεων.

Από το 1975 έως το 1979, υπολογίζεται ότι δεκαεφτά χιλιάδες άτομα φυλακίστηκαν συνολικά στο Tuol Sleng, ενώ σύμφωνα με μερικές άλλες εκτιμήσεις, ο αριθμός ήταν υψηλότερος, αλλά σίγουρα  άγνωστος. Σε κάθε δεδομένη στιγμή όμως, η φυλακή είχε στο εσωτερικό της, 1.000-1.500 κρατούμενους. Οι κρατούμενοι υποβλήθηκαν σε πολλά βασανιστήρια και εξαναγκάστηκαν να ομολογήσουν συνεργάτες τους, να παραδώσουν  μέλη της οικογένειας και στενών συνεργατών, τα οποία με τη σειρά τους συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και θανατώθηκαν. Κατά τους πρώτους μήνες της ύπαρξής της, τα περισσότερα από τα θύματα που ‘’φιλοξένησε’’ ήταν από το προηγούμενο καθεστώς και περιελάμβαναν στρατιώτες, χιλιάδες ακτιβιστές,  κυβερνητικά στελέχη, καθώς και πανεπιστημιακούς, ιδιωτικούς υπαλλήλους, γιατρούς, δασκάλους, φοιτητές, εργάτες εργοστασίων, μοναχούς, μηχανικούς, κλπ.

Στους συλληφθέντες συμπεριλαμβάνονταν μερικά από τα υψηλότερα σε ιεραρχία κομμουνιστικά στελέχη και  πολιτικοί όπως οι KhoyThoun, VornVetκαι HuNim. Αν και ο επίσημος λόγος της σύλληψής τους ήταν η "κατασκοπεία", αυτοί οι άνθρωποι μάλλον θεωρούνταν από τον ηγέτη PolPotτων Ερυθρών Χμερ ως εν δυνάμει ηγέτες ενός πραξικοπήματος εναντίον του. Σε μερικές περιπτώσεις, ολόκληρες οικογένειες πιθανών αντιφρονούντων  μεταφερόντουσαν στη φυλακή μαζικά, ανακρίνονταν και αργότερα δολοφονούνταν  στο γνωστό κέντρο εξόντωσης ChoeungEk.

Το 1980, η φυλακή ξανάνοιξε εκ νέου από την κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Καμπότζης, αλλά εκείνη τη φορά  ως ιστορικό μουσείο για να υπενθυμίζει τις ενέργειες του καθεστώτος των Κόκκινων Χμερ.

 

Κατά την άφιξή τους στις φυλακές, οι κρατούμενοι μετά την απαραίτητη  πολυεπίπεδη φωτογράφηση έπρεπε να δώσουν λεπτομερή αυτοβιογραφικά στοιχεία, αρχής γενομένης από την παιδική τους ηλικία μέχρι και  τη σύλληψή τους, τα οποία καταγράφονταν αναλόγως. Μετά από αυτό το στάδιο, αναγκάζονταν να μείνουν με τα εσώρουχά τους, μεταφέρονταν στα κελιά, ενώ οι περιουσίες τους κατάσχονταν.

Στα μικρότερα κελιά έμπαιναν οι πλέον επικίνδυνοι σύμφωνα με τα κριτήρια των κρατούντων,  αλυσοδεμένοι στους τοίχους ή στο τσιμεντένιο πάτωμα. Εκείνοι που κρατούνταν στα μεγαλύτερα κελιά,  βρισκόντουσαν για μεγάλες χρονικές περιόδους, συνήθως ομαδικά, αλυσοδεμένοι σε μεγάλες σιδερένιες ράβδους.

Οι κρατούμενοι κοιμόντουσαν με τα κεφάλια τους σε αντίθετες κατευθύνσεις,  στο πάτωμα, χωρίς χαλιά, κουνουπιέρες ή κουβέρτες, ενώ ταυτοχρόνως απαγορευόταν να μιλούν μεταξύ τους.

Η ημέρα στη φυλακή άρχισε στις τεσσερισήμισι το πρωί, ώρα κατά την οποία οι κρατούμενοι έβγαιναν για έλεγχο. Οι φρουροί τους έλεγχαν λεπτομερώς για να διαπιστώσουν ιδίοις όμασι  αν τα δεσμά ήταν χαλαρά ή αν οι φυλακισμένοι είχαν κρυμμένα αντικείμενα τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να προχωρήσουν σε πιθανή αυτοκτονία. Με την πάροδο των ετών όμως, αρκετοί κρατούμενοι κατάφεραν να προχωρήσουν σε παρόμοιες ενέργειες, με αποτέλεσμα οι φρουροί να γίνονται χρόνο με το χρόνο προσεκτικότεροι στον έλεγχο των κελιών και των προσωπικών αντικειμένων των κρατουμένων.

Όσον αφορά το φαγητό, οι φυλακισμένοι έτρωγαν  τέσσερις μικρές κουταλιές χυλό με ρύζι  και μια υδαρή σούπα, δύο φορές την ημέρα. Η κατανάλωση έστω και μικρής ποσότητας νερού ή κάτι άλλου χωρίς να ρωτήσουν και να πάρουν άδεια από τους φρουρούς, οδηγούσε σε τιμωρίες.

Η φυλακή είχε πολύ αυστηρούς κανονισμούς, και κάθε προσπάθεια ανυπακοής ή διαφορετικής συμπεριφοράς, οδηγούσε συνήθως σε σοβαρό ξυλοδαρμό, ενώ ακόμα δεν ήταν σπάνια τα περιστατικά στα οποία αναγκάζονταν να  φάνε ανθρώπινα περιττώματα και ούρα. Σχεδόν κάθε ενέργειά τους έπρεπε να έχει τη συγκατάθεση ενός φρουρού  της φυλακής. 

Οι ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης στη φυλακή, προκαλούσαν δερματοπάθειες, όπως φθειρίαση, μολυσματικά και αλλεργικά εξανθήματα και αναρίθμητες άλλες συστηματικές ασθένειες.  

Το ιατρικό προσωπικό της φυλακής ήταν εν πολλοίς ανεκπαίδευτο και ουσιαστικά προσπαθούσε να κρατήσει στη ζωή τους κρατούμενους που είχαν τραυματιστεί κατά τη διάρκεια της σκληρής, χρονοβόρας και επώδυνης ανάκρισης.  Όταν οι κρατούμενοι μεταφερόντουσαν από το ένα μέρος στο άλλο για ανάκριση, τα πρόσωπά τους ήταν πάντοτε καλυμμένα, χωρίς δυνατότητα επαφής, συνομιλίας μεταξύ των ή με τους φρουρούς τους.

Οι περισσότεροι κρατούμενοι στη φυλακή  S-21 έμεναν για δύο έως τρεις μήνες, ενώ μερικοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα συνήθη βασανιστήρια ήταν κακοποίηση και βασανισμός με ηλεκτροσόκ, καυτά μεταλλικά όργανα και κρέμασμα, καθώς και με τη χρήση  διαφόρων άλλων συσκευών και μεθόδων όπως αφαίρεση ονύχων, εικονικό πνιγμό, βιασμούς, και ότι άλλο σατανικό κατασκεύασμα ή ιδέα υπήρχε διαθέσιμη.

Μερικοί κρατούμενοι σίγουρα μαχαιρώθηκαν ή πέθαναν από ασφυξία με πλαστικές σακούλες. Οι δράστες οι οποίοι δραπέτευσαν και βρέθηκαν έξω εκτελέστηκαν παραδειγματικά, παρά το γεγονός ότι οι  Ερυθροί Χμερ είχαν υπομονή, περιμένοντας τις εξομολογήσεις τους. Δυστυχώς και η ιατρική μονάδα των φυλακών Tuol Sleng, δεν υπήρξε άμοιρη ευθυνών. Φημολογείται ότι σκότωσε τουλάχιστον εκατό κρατούμενους με την μέθοδο της αργής, παρατεταμένης αιμορραγίας και της ολιγαιμικής καταπληξίας.

Στην ομολογία τους, οι κρατούμενοι καλούνταν να αναπτύξουν με αυστηρή χρονολογική σειρά το προσωπικό τους ιστορικό. Αν ήταν μέλη κάποιου κόμματος, έπρεπε να ομολογήσουν πότε συνδέθηκαν με αυτό και τις εργασίες που τους ανέθεσε και έφεραν εις πέρας.

Μετά την ομολογία, σωστή, υποχρεωτική  ή ψεύτικη, ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν λίστα από προδότες οι οποίοι ήταν φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι, γνωστοί. Οι άνθρωποι των οποίων τα ονόματα βρισκόντουσαν στη λίστα αυτή, ήταν επίσης υποψήφιοι για ανάκριση. Μια τυπική  ομολογία αποτελείτο από χιλιάδες λέξεις και φράσεις, με περιεχόμενο φανταστικές ως επί το πλείστον αφηγήσεις με εχθρούς, κατασκοπείες και σχέσεις με τις CIA, τη KGB ή το Βιετνάμ.

Στο πρώτο έτος της λειτουργίας της φυλακής S-21, τα πτώματα θάβονταν κοντά στην φυλακή.

Αργότερα οι φυλακισμένοι και οι οικογένειές τους, μεταφέρονταν στο  κέντρο εξόντωσης  Choeung Ek, δεκαπέντε χιλιόμετρα έξω από την Πνομ Πενχ, όπου εύρισκαν φρικτότερο θάνατο με  λοστούς, αξίνες, μαχαίρια και πολλά άλλα αυτοσχέδια όπλα, λόγω της ανεπάρκειας αλλά και της  τιμής των πυρομαχικών. Μετά την εκτέλεσή τους οι στρατιώτες που τους συνόδευαν, τους έθαβαν σε ομαδικούς τάφους μέχρι και εκατό ατόμων.   

Παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων ήταν κάτοικοι της Καμπότζης, φυλακίστηκαν και κάποιοι ξένοι, συμπεριλαμβανομένων υπηκόων του Βιετνάμ, της Ταϊλάνδης, Ινδίας, Πακιστάν, και κάποιοι Άραβες, Βρεττανοί, Νεοζηλανδοί, Αμερικανοί και Αυστραλοί.

Σχεδόν όμως όλοι οι μη Καμποτζιανοί είχαν εγκαταλείψει τη χώρα μέχρι τις αρχές Μαΐου 1975, μετά από τη χερσαία εκκένωση της Γαλλικής Πρεσβείας με φορτηγά. Όσοι πάντως έμειναν, θεωρούνταν ύποπτοι με ότι αυτό συνεπάγονταν. Από τους περίπου δεκαεφτά έως είκοσι χιλιάδες ανθρώπους που φυλακίστηκαν στο Tuol Sleng, επέζησαν σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, μόνον … επτά.

Κάποιοι απ’ αυτούς επέζησαν, ακριβέστερα τους  χαρίστηκε η ζωή, επειδή θα ήταν χρήσιμοι λόγω των προσόντων και δεξιοτήτων τους. Ο καλλιτέχνης Vann Nath, για παράδειγμα, είχε επιφορτισθεί το θεάρεστο έργο της ζωγραφικής απεικόνισης του PolPot. Πολλά ακόμα από τα έργα του που απεικονίζουν τα γεγονότα στα οποία υπήρξε μάρτυρας, εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Γενοκτονίας Tuol Sleng.  

Η φυλακή είχε προσωπικό 1.720 ατόμων. Από αυτά, περίπου 300 ήταν υπάλληλοι γραφείου, διοικητικό προσωπικό και ανακριτές, ενώ οι υπόλοιποι εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων, κάποιοι μάλιστα τέκνα κρατουμένων. 

Μια από τις βασικότερες μονάδες ήταν αυτή της τεκμηρίωσης, υπεύθυνη για μεταγραφή μαγνητοφωνημένων ομολογιών, την αναγραφή των χειρόγραφων σημειώσεων από τις ομολογίες των κρατουμένων, την προετοιμασία περιλήψεων των ομολογιών και τη διατήρηση των σχετικών αρχείων. Άλλη μια υποομάδα ήταν υπεύθυνη για την φωτογράφηση  των κρατουμένων όταν έφταναν, πεθαμένων  κατά την κράτησή τους, καθώς και φωτογραφίες των σημαντικότερων κρατουμένων μετά την εκτέλεσή τους. Χιλιάδες φωτογραφίες σήμερα έχουν διασωθεί, αλλά και χιλιάδες εξακολουθούν να αγνοούνται.

Οι φρουροί εδώ ήταν κυρίως έφηβοι και μεγάλη μερίδα εξ αυτών, είναι αλήθεια, ότι εύρισκαν  αυστηρούς τους κανόνες της μονάδας και τους ήταν δύσκολο να υπακούσουν. Δεν είχαν βεβαίως τη δυνατότητα να μιλήσουν στους κρατούμενους, να μάθουν τα ονόματά τους ή να τους χτυπήσουν. Α

παγορευόταν σ’ αυτούς να παρακολουθούν τις ανακρίσεις, να  κάθονται κάτω ή να στηρίζονται στον τοίχο κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους. Φρουροί που υπέπεσαν σε τέτοια σοβαρά λάθη, συνελήφθησαν, ανακρίθηκαν, φυλακίστηκαν και θανατώθηκαν. Οι περισσότεροι, είναι γεγονός, από τους ανθρώπους που απασχολούνταν στις φυλακές του S-21, ήταν επίσης τρομοκρατημένοι μην τυχόν υποπέσουν και οι ίδιοι σε λάθη και τιμωρηθούν αναλόγως.

Η ανακριτική μονάδα είχε διάφορα τμήματα, αναλόγως του επιτελούμενου έργου και των υποθέσεων που αναλάμβαναν. Όσοι εργάστηκαν ως ανακριτές πάντως, ήταν εγγράμματοι και συνήθως στην ηλικία των είκοσι έως τριάντα ετών. Κάποιοι από το προσωπικό, είναι τεκμηριωμένο, που εργάζονταν στην Tuol Sleng, κατέληξαν κρατούμενοι λόγω κάποιου λάθους τακτικής.
 

Όταν οι κρατούμενοι έφταναν για πρώτη φορά στο Tuol Sleng, τους γνωστοποιούσαν τους  δέκα κανόνες που όφειλαν να ακολουθήσουν κατά τη διάρκεια της φυλάκισής τους. Μεταφράζω τα σχετικά διαθέσιμα στοιχεία και τα απαριθμώ:

1. Θα πρέπει να απαντήσεις σύμφωνα με την  ερώτησή μου και όχι με υπεκφυγές.

2. Μην προσπαθείτε να κρύψετε τα γεγονότα με διάφορα προσχήματα και απαγορεύεται αυστηρώς να  προσπαθείτε να αμφισβητείτε τα γεγονότα.

3. Να μην είσαι ανόητος τόσο ώστε να τολμάς να ανατρέψεις την επανάσταση. 4. Θα πρέπει να απαντήσεις αμέσως στις ερωτήσεις μου χωρίς να χάσεις χρόνο.

5. Μην αναφέρεστε στην ανηθικότητά σας ή στην ουσία της επανάστασης. 6. Στην αφαίρεση  βλεφαρίδων ή τη δίοδο ηλεκτρικού ρεύματος,  δεν πρέπει να κλαίτε καθόλου.

7. Μην κάνετε τίποτα, απλώς να κάθεστε και να περιμένετε για τις παραγγελίες μου. Αν δεν σας λέω κάτι, μείνετε ήρεμοι. Όταν σας ζητώ να κάνετε κάτι, πρέπει να το κάνετε αμέσως, χωρίς να διαμαρτύρεστε.

8. Μην υπαινίσσεστε οτιδήποτε για την Καμπότζη, προκειμένου να κρύψετε μυστικά ή τον  προδότη.

9. Εάν δεν ακολουθήστε όλους τους παραπάνω κανόνες, θα δεχτείτε πολλά χτυπήματα με μαστίγιο και  ηλεκτρικά καλώδια.

10. Αν παραβείς οποιοδήποτε σημείο των κανονισμών μου, θα δοκιμάσετε  είτε δέκα χτυπήματα με μαστίγιο ή πέντε σοκ  ηλεκτρικής εκκένωσης.

Το 1979, ο VanHoTay, ένας Βιετναμέζος φωτογράφος, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που αναφέρθηκε στις φυλακές Tuol Sleng έξω στον κόσμο, μετά από τις ανακαλύψεις στις οποίες οδηγήθηκαν αυτός και οι συνεργάτες του  ακολουθώντας τη δυσωδία της σήψης των πτωμάτων στις πύλες του Tuol Sleng. Οι φωτογραφίες του Van Ho Tay τεκμηριώνουν αυτό που είδε, όταν μπήκε στους χώρους του  Tuol Sleng.

Οι Ερυθροί Χμερ απαιτούσαν από  το προσωπικό των φυλακών να κάνει  λεπτομερή φάκελο για κάθε κρατούμενο, στον οποίο υπήρχε  και μια φωτογραφία. Όταν τα πρωτότυπα αρνητικά και οι διαθέσιμες φωτογραφίες χωρίστηκαν από τους φακέλους κατά την περίοδο 1979-1980, αλλά οι περισσότερες από αυτές, έμειναν τελικά ανώνυμες.

Τα κτίρια στο Tuol Sleng σήμερα διατηρούνται όπως τα εγκατέλειψαν οι  Ερυθροί Χμερ, όταν διώχθηκαν το 1979. Πολλά από τα δωμάτια του μουσείου βρίσκονται τώρα επενδεδυμένα από το δάπεδο μέχρι την οροφή, με ασπρόμαυρες φωτογραφίες μερικών από τους περίπου 20.000 κρατούμενους  που πέρασαν από τη φυλακή.

Ο όλος χώρος του συγκροτήματος διαθέτει  τέσσερα κύρια κτίρια, που είναι γνωστά ως Κτίριο Α, Κτίριο Β, C και D. Στο κτίριο Α βρίσκονται τα  μεγάλα κελιά όπου ανακαλύφτηκαν τα τελευταία θύματα.

Στο κτίριο Β υπάρχει "γκαλερί" αποκαλυπτικών φωτογραφιών, στο Γ υπάρχουν  τα δωμάτια που υποδιαιρέθηκαν σε μικρότερα κελιά για τους φυλακισμένους και τέλος στο  κτίριο Δ εκτίθενται διάφορα αναμνηστικά της συγκεκριμένης περιόδου συμπεριλαμβανομένων των ευφάνταστων οργάνων των βασανιστηρίων.

Τα άλλα δωμάτια περιέχουν ασπρόμαυρες φωτογραφίες κρατουμένων και έργα ζωγραφικής ανθρώπων που βασανίστηκαν και που προστέθηκαν μετά  το 1979.

Το μουσείο είναι ίσως πιο γνωστό για το γεγονός ότι κάποτε στέγαζε τον ‘’χάρτη των κρανίων’’, ήτοι ένα τεράστιο χάρτη της Καμπότζης που αποτελείτο από τριακόσια κρανία και άλλα οστά που βρέθηκαν από τους βιετναμέζους  κατά τη διάρκεια της κατοχής τους από την Καμπότζη, για να χρησιμεύσει ως υπενθύμιση του τι συνέβαινε μέσα σ’ αυτή τη φυλακή. Ο χάρτης διαλύθηκε το 2002, αλλά τα κρανία ορισμένων θυμάτων  εξακολουθούν να είναι σε επίδειξη στα ράφια του μουσείου.

Παρά τις ανησυχητικές εικόνες που περιέχονται εδώ μέσα,  το μουσείο επισκέπτονται πλην των άλλων, και τα μικρά παιδιά των σχολείων και γυμνασίων της Καμπότζης. Αφήνω τονChum Mey, τον προτελευταίο επιζώντα της φρίκης των φυλακών Tuol Sleng της Πνομ Πενχ, μετά την ημίωρη συγκινητική συζήτηση μαζί του και βγαίνω από το συγκρότημα, αργά το απόγευμα.

Σκοπεύω να επισκεφτώ την αγορά της Πνομ Πενχ, μια συνηθισμένη θα έλεγα κι όπως αποδείχτηκε τελικά ασιατική αγορά, να δω τη ζωντάνια της, τα αγαθά, τον καθημερινό αγώνα των  ανθρώπων της πόλης για τον επιούσιο, τώρα που μου φαίνεται ότι και σε αυτόν τον τόπο, επιφανειακά τουλάχιστον, όλα στριμώχνονται, κρύβονται και ανήκουν οριστικά πια στις αδηφάγες σελίδες της υποψιασμένης ιστορίας.