Χάθηκαν οι άνθρωποι, στέκονται οι εκκλησίες!
Εικόνες απελπισίας στο μικρό χωριό, που σαράντα χρόνια μένει μόνο και απροστάτευτο από τους πάντες
Η εκκλησία του Αφέντη Χριστού με το νεκροταφείο
Τί απέμεινε στον Σμιλέ του Αμαρίου; Οι δυο εκκλησίες και τα χαλάσματα των πετρόχτιστων κατοικιών δηλώνουν σε ιστορικούς και περιηγητές ότι υπήρχε χωριό και κατοικούνταν, έστω και από λίγους, κατοίκους (δείτε εδώ). Σήμερα άνθρωπος-κάτοικος κανένας και βρήκαν ελεύθερο πεδίο δράσης πετούμενα και τα ζώα που… ευημερούν στην εγκατάλειψη.
Οι δυο παλαιοί ναοί, εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής αξίας, της Παναγίας και του Αφέντη Χριστού στέκουν ακόμη όρθιοι, όμως οι ψυχές των νεκρών στο νεκροταφείο ταράζονται για την τύχη του οικισμού…
Ο Σμιλές, κάποτε τουρκοκρατούμενος, άρχισε να χάνεται μετά τα ολοκαυτώματα των χωριών του Κέντρους τον Αύγουστο του ’42. Οι άνθρωποι έφευγαν άρον-άρον και τελευταία «η θεία Ερηνάκι» το 1975, σφάλιξε την πόρτα του σπιτιού της και μαζί τράβηξε και την αυλόπορτα της ιστορίας του.
Ήταν αναμενόμενο από τότε, ότι όλα παραδίδονταν στο έλεος του χρόνου και η κατάρρευση είχε αρχίσει με γοργούς ρυθμούς και συνεχίζεται χωρίς κανείς να μπορεί να την ανακόψει!
Από τότε και ως τα σήμερα, τίποτα δεν άλλαξε προς το καλύτερο Και πώς να έλθει, όταν οι Αρχές εξουσίας έχασαν τα ανακλαστικά τους και διοικούν από τους… καναπέδες; Ο Σμιλές παρατήθηκε από ανθρώπους και κρατικούς φορείς γιατί υπήρχαν άλλες προτεραιότητες και εκεί πλέον δεν υπάρχαν… ψήφοι!
Τα λιγοστά τουρκόσπιτα, όσα δεν σωριάζονται, κρατάνε ακόμα με τους τοίχους από πέτρα, γιατί αντέχουν τον μαρασμό και τα φυσικά φαινόμενα του χρόνου. Η καταστροφή, ωστόσο, βγάζει… μάτια στην εκκλησία της Παναγίας, που ο αγιογραφημένος διάκοσμος υποτάχθηκε στη φθορά των καιρών.
Δεν έχει μείνει τίποτα και οι ζημιές είναι ανυπολόγιστες χωρίς να… αγγίζουν αρχαιολόγους και 
φορείς της επαρχίας. Μα τέτοιος σεβασμός;
ΘΕΑΜΑ ΘΛΙΒΕΡΟ
Κανένας δεν νοιάστηκε και μόνο η δημοτική Αρχή του Αμαρίου, ίσως λόγω των γνωστικών αποθεμάτων του δημάρχου, επενέβη στην εκκλησία της Παναγίας, όταν πια τα νερά της βροχής από την οροφή έβρισκαν δίοδο και έφταναν ανεμπόδιστα στο εσωτερικό του ναού κάνοντας λίμνες. Όπως-όπως η οροφή σκεπάστηκε με νάιλον κάλυμμα και η είσοδος τους περιορίστηκε. Ήταν μια πρόχειρη λύση-μπάλωμα και φέτος το κάλυμμα παρασύρθηκε σε ένα σημείο και η οροφή μένει και πάλι ανοιχτή…
Και δεν είναι μόνο τούτο! Τα πελέκια και οι πέτρες των κατασκευών, που σμιλεύτηκαν από επιδέξιους μάστορες της εποχής, ξεριζώθηκαν τις νύχτες από… αρπακτικά και μεταφέρθηκαν αλλού. Η βρύση, στην αρχή του χωριού, που κάποτε έβαζε νερό στις στάμνες και ξεδίψαζε μόνιμους και περαστικούς, «πνίγηκε» στους θάμνους και έχασε και αυτή πελέκια. Έγινε λεηλασία!
Το θέαμα είναι θλιβερό και η κατάσταση απελπιστική μέσα στη γαλήνη. Ο Σμιλές ακατοίκητος πλέον, κοντά σαράντα χρόνια, έρημος συντροφεύεται από τα πρόβατα που βόσκουν στα όρη και πού και πού από κανένα επισκέπτη, κυρίως ξένο, που τον αναζητά με τους χάρτες. Τώρα, όλα έχουν σβήσει στη λησμονιά και κανένας δεν σκιάζεται για την τύχη και το μέλλον του. Δεν υπάρχουν προοπτικές, λένε οι άνθρωποι λίγο πιο πάνω στις Βρύσες. «Μπήκε τελεία…»